در سال‌های اخیر، موضوع واردات خودرو همواره یکی از محورهای داغ سیاست‌گزاری در کشور بوده است. از یک سو، حمایت از تولید داخلی و اشتغال‌زایی و از سوی دیگر، نیاز روزافزون مردم به خودروهای باکیفیت و رقابتی، باعث شده تصمیم‌گیری در این حوزه بسیار پیچیده و حساس باشد.
هفته گذشته با ابلاغ آیین‌نامه جدید واردات خودرو برای محصولات کارکرده و صفرکیلومتر، نقطه عطفی در رویکرد دولت نسبت به بازار خودرو نمایان شد. هرچند که برخی از کارشناسان تحقق این مهم را اصلاح بنیادین بازار خودرو کشور معرفی می‌کنند، اما عده‌ای دیگر این مساله را چالش جدید برای صنعت‌خودرو تلقی می‌کنند.
برای بررسی وضعیت واردات و تولید خودرو در کشور با «محمد رستمی»، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم؛
به‌عنوان پرسش نخست، تعرفه‌های واردات خودرو اصلاح شده و ظاهرا وضعیت واردات خودرو با حمایت‌های مجلس و دولت به نظر می‌رسد که بهبود یافته است. به‌نظر شما آیا این شرایط می‌تواند باعث بهبود وضعیت بازار خودرو شود؟
اجازه بدهید درباره تعرفه واردات خودرو به یک نکته کلی اشاره کنم؛ تعرفه، چه بالا باشد و چه پایین، اثرات خاص خودش را در بازار خودرو دارد. وقتی تعرفه واردات خودرو بالا می‌رود، یعنی این‌که خودرو خارجی وقتی می‌خواهد وارد کشور شود، عوارض گمرکی آن، آن‌قدر بالا هست که برای مصرف‌کننده داخلی بسیار گران تمام شود.
حالا این گرانی چه نتیجه‌ای دارد؟ نتیجه اول، افزایش قیمت خودروهای داخلی است. وقتی وارداتی در کار نباشد، رقابت هم کم می‌شود و فضای بازار تا حدی انحصاری می‌شود. انحصار یعنی کاهش کیفیت؛ چراکه تولیدکننده داخلی می‌داند حتی با کیفیت پایین هم می‌تواند محصولش را بفروشد. این روند به کاهش انگیزه برای به‌روزرسانی فناوری و نوآوری هم منجر خواهد شد.
در خصوص این موضوع باید یک مثال بزنم؛ زمانی که خودروساز داخلی می‌بیند خودرو خارجی با قیمت بالا در بازار معامله می‌شود، او هم قیمت خود را بالا می‌برد. به‌این ترتیب، در بلندمدت ما داریم وضعیت بدتری در بازار خودرو کشور رقم می‌زنیم. در این‌جا باید یادآور شد که با انحصار داخلی، بودجه تحقیق و توسعه (R&D) در صنعت‌خودرو هم به حداقل می‌رسد.
متاسفانه درحال حاضر، بودجه R&D خودروسازان ما نزدیک به صفر است. این یعنی هیچ‌کس به فکر ارتقا و نوآوری نیست؛ چراکه رقابتی وجود ندارد که آن‌ها را مجبور به پیشرفت کند.
این یکی از مهم‌ترین آسیب‌های تعرفه بالاست. تعادل هوشمندانه میان حمایت از تولید داخل و ایجاد رقابت سالم از طریق واردات است. بنابراین نه تعرفه بالا به تنهایی مفید است، نه تعرفه پایین؛ بلکه سیاست‌گزاری باید بر پایه تجربه جهانی، تقویت R&D، اصلاح زیرساخت‌های انرژی و استفاده از ظرفیت‌های مردم تنظیم شود.
اگر بخواهیم صنعت خودرویی پویا و رقابت‌پذیر داشته باشیم، باید از انحصار خارج شویم؛ اما نه به بهای حذف کامل صنعت؛ بلکه با حمایت هوشمند، الزام به‌رقابت و فراهم‌سازی زیرساخت‌هایی که تولید را اقتصادی کند.
شما پیش‌تر به آسیب‌های تعرفه بالا در بازار خودرو اشاره کردید؛ اگر تعرفه خودروهای وارداتی پایین باشد می‌تواند به تولید خودرو و قطعات آسیبی وارد کند؟
البته اگر تعرفه‌ها را بیش از حد پایین بیاوریم، باز هم آسیب می‌زنیم. در این شرایط، حمایت از تولیدکننده داخلی به‌طور کامل کنار گذاشته می‌شود. یک خودروساز داخلی باید با شرکت‌های بزرگ خودروساز در دنیا رقابت کند که به‌عنوان مثال از یک موتور خاص برای محصولاتشان، چند میلیون عدد در سال تولید می‌کنند. اما در کشور، اگر خودروسازان ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار عدد نیز تولید کنند، به‌زحمت می‌افتند.
وقتی تیراژ پایین باشد، هزینه تولید بالا می‌رود. بنابراین اگر تعرفه پایین باشد، تولیدکننده داخلی ما عملا از گردونه تولید حذف می‌شود. این موضوع بیانگر آسیب مستقیم به قطعه‌سازها، زنجیره‌تامین و خودروسازان است. لازم به‌ذکر است که شرکت‌های خودروساز و زنجیره کامل اگر تضعیف شوند، صنعت‌خودرو ضربه جدی خواهد خورد.
اگر صنعت خودرو بخواهد در تولید و رقابت جهانی موفق شود، باید چه الگویی را در پیش بگیرد؟
مدل‌های موفق جهانی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال کشور کره‌جنوبی در صنعت‌خودرو و حضور در بازارهای جهانی موفق عمل کرده است. آن‌ها از خودروساز داخلی‌شان حمایت کردند؛ اما درعین حال، تولیدکنندگان خودرو را مجبور کردند با خودروسازهای جهانی رقابت کنند. این الزام به‌رقابت، همراه با بسته‌های حمایتی موقت، باعث شد صنعت‌خودرو کره‌جنوبی رشد چشم‌گیری داشته باشد. معتقدم اگر ما هم خودروساز داخلی را درکنار هدایت هدفمند ملزم به رقابت جهانی می‌کردیم، وضعیت خودروسازان داخلی امروز خیلی بهتر از این بود.
بحث دیگری که مطرح است، موضوع ارز اشخاص برای واردات خودرو است؛ این مجوز برای افراد صادر شده اما هنوز برای خودروسازان و قطعه‌سازان آزاد نشده است؛ اگر این مجوز برای صنعت‌گران هم صادر شود، به‌نظر شما چه تاثیری بر اشتغال‌زایی و تولید خواهد داشت؟
تامین ارز یکی از موضوعات مهم و اساسی در واردات خودرو است. درشرایطی که کشور ما با تهدیدات و فشارهای بین‌المللی مواجه است، دولت باید با دقت بالایی ارز را مدیریت کند. از همین رو، واقعیت این است که بخشی از جامعه تمایل دارد از خودروهای خارجی استفاده کند؛ زیرا این خواسته سلیقه‌ای بوده و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
همچنان معتقدم استفاده از ارز اشخاص برای واردات خودرو یک راه‌حل موثر و کم‌هزینه است. اگر فردی ارزی در خانه یا خارج از کشور دارد و نمی‌تواند از آن استفاده کند، چرا نتواند با همان سرمایه خودرو مورد نظرش را وارد کند؟ این موضوع هم بازار داخلی را تنظیم و هم به‌تعادل عرضه کمک می‌کند؛ معتقدم این راهکار تاثیرات مثبتی در صنعت و بازار خودرو خواهد داشت.
به‌عنوان سوال پایانی، یکی از تهدیدات جدی صنعت، مساله کمبود انرژی است که نه تنها خودروسازان، بلکه تمام صنایع کشور را تهدید می‌کند. به‌نظر شما برای رفع این چالش چه باید کرد؟ آیا خودروسازان باید وارد حوزه نیروگاه‌سازی شوند یا وظیفه برعهده دولت است؟
به‌نظرم این موضوع یکی از اشکالات مهم سیاست‌گزاری در بخش انرژی است. چرا باید صنایع وارد حوزه‌هایی شوند که تخصصی در آن ندارند؟ به‌عنوان مثال صنایع فولادسازی باید تمرکز خود را بر تولید محصولات متمرکز کنند، نه این‌که به‌دنبال احداث نیروگاه باشند. هدایت تولیدکنندگان به‌چنین مسیری کاملا اشتباه است.
باتوجه به این‌که دولت بودجه کافی برای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی ندارد، به‌صنایع می‌گوید اگر کمبود برق دارید، خودتان نیروگاه ایجاد کنید. این یعنی یک مشکل را با اضافه کردن بار بیشتر به تولیدکننده، می‌خواهیم حل کنیم. در صنعت‌خودرو، ایران‌خودرو یا سایپا با این همه چالش و بدهی، چطور باید در حوزه انرژی هم ورود کنند؟
معتقدم باید اجازه دهیم سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی در حوزه نیروگاه وارد شوند. ولی چرا این اتفاق رخ نمی‌دهد؟ زیرا قیمت برق در کشور ما پایین و برای سرمایه‌گذار صرفه اقتصادی ندارد. اگر قیمت برق برای بخش‌های صنعتی اصلاح شود، ممکن است سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی یا حتی خود صنایع هم ببینند که ارزش دارد در حوزه انرژی سرمایه‌گذاری کنند. آن زمان شاید ایران‌خودرو هم بگوید حالا می‌صرفد که نیروگاه بزنم؛ اما نه در شرایط فعلی که قیمت پایین برق، همه انگیزه‌ها را از بین برده است.
